Atıf için:
Cem Hakan Başaran & Fatih Artvinli, “Seririyat Şairleri: Neyzen Tevfik ve Çerçöp Sami”, İstanbul Seririyatı Arşivi.
https://istanbulseririyati.com/index.php/2024/12/18/seririyat-sairleri-neyzen-tevfik-cercop-sami/
İstanbul Seririyatı’nın kurucusu ve başyazarı Mazhar Osman’ın yakın çevresinde yalnızca hekimler değil, dönemin ünlü yazarları, gazetecileri ve şairleri de yer almaktadır. İstanbul Seririyatı’nın bazı sayılarında sürpriz şiirlere rastlanır. Mazhar Osman’ın dergi sayfalarında şiirlerine yer verdiği en önemli isim, hicivleriyle ünlü “Çerçöp” lakaplı Dr. Sami Mortan’dır. Diğeri ise, nükteleriyle ünlü ney üstadı Neyzen Tevfik [Kolaylı]’dır. Çerçöp Sami ve Neyzen Tevfik, yaşadıkları çağın “marjinal”leridir; dönemin siyaset, tıp, hekimlik, sanat, insanlık anlayışlarını sert dille eleştiren, incelikli şiirler kaleme almışlardır.
Dr. Sami Mortan, 1877-1951. Hekimler arasında (Çörçöp Sami) lâkabıyla anılan Sami Mortan, babasının vazife ile bulunduğu Şumnu’da (1293/1877) yılında doğmuştur. Babası Gelibolulu Şehit Albay Mustafa Bey’dir. Anne tarafından babası da Köpekçi lâkabıyla bilinen Ali Paşa’dır. Sami Mortan ilk öğrenimini Piriştine’de ve Üsküdar’da Emirahur’da rüştiye mekteplerinde yapmıştır. Bir müddet Galatasaray Lisesi’nde okuduktan sonra Askeri Tıbbiye Okulu’na girmiş ve 1320/1904 de yüzbaşı rütbesiyle mezun olmuştur. Gülhane Askeri Tababet Tatbikat Mektebi ve Seririyatı’nda Süleyman Numan Paşa’nın yanında stajını yaptıktan sonra Mecidiye Kruvazörü tabipliğine tayin edilmiş, hekimlik hayatının büyük bir kısmı donanmada geçmiştir. Hükümet tarafından Fransa’ya gönderilen Sami Mortan Paris’te diş hekimliği tahsili yapmış, fakat bu sanatı hiçbir zaman icra etmemiştir. Bir aralık akrabası bulunan Harbiye Nezareti Piyade Dairesi Reisi Ferid Paşa ile birlikte Yemen’de bulunmuştur. Uzun yıllar Kasımpaşa’da Deniz Hastahanesi ikinci hekimi idi. Emekli olduktan sonra o zamanlar Kabataş’ta bulunan Tekel Umum Müdürlüğü’nde, Ford Fabrikasının Tophane’de bulunan montaj tesislerinde fabrika hekimliği yapmıştır. Fabrika kapanınca Kabataş’da sed üzerinde bulunan evinde istirahate çekildi ve 1951’de kalb hastalığından öldü. Mezarı Edirnekapı Şehitliği’ndedir. Sâmi Mortan edebiyata pek genç yaşında başlamış ve Hazine-i Fünûn dergisinde (Ç. Sami) imzasıyla manzumeler yazmıştır. Ciddi şiirler yazdığı gibi hezel ve mizah sahasında da kalemini istediği gibi kullanmış, en yakın dostlarını bile hicvetmekten çekinmemiştir.
Mortan’ın İstanbul Seririyatı’nda yayınlanan şiirleri şunlardır: “Tahassürname-i mecnûnan-Ârifi Paşa vedaatile [emanetiyle] Mazhar Osman Bey’e”, “Şehka-i tahassür” “Bir sarhoş karşısında çeker”, “Bir bedmest”, “Ne isterim”, “Hilal-i Ahdar Reisi ve emraz-ı akliye mütehassısı Mazhar Osman Bey’e geçirdiği kaza münasebetile”.
Tahassürname-i mecnûnan-Ârifi Paşa vedaatile [emanetiyle] Mazhar Osman Bey’e[1]
1
Tıkanub otla ötmüyor çanımız
Çıksa da rahat eylese cânımız
Kurur açlıkla bak yine kanımız
Yine bitlerle doldu her yanımız
Nerdesin âh Mazhar Osmanımız
2
Himmetin benziyordu bir denize
Böyle pislik çıkartamıyordu dize
Yoktu sayende gaye zevkimize
Âkılân gıbta eyliyordu bize
Nerdesin âh Mazhar Osmanımız
3
Kudret ve gayretinle bu mahbes
Evet olmuştu eltaf u enfes
Veriyordu kulûba türlü heves
Girmek isterdi çıldırub herkes
Nerdesin âh Mazhar Osmanımız
4
Delilik sence bir meziyyet idi
Ziynet-i mağz-ı âdemiyyet idi
Mantık-ı ezhana bî-eziyet idi
Saçma mahsul hüsn-i niyet idi
Nerdesin âh Mazhar Osmanımız
5
Milletin fikri olsa da (zer) de
Bulunurdun büyük emellerde
Ukalâ inliyor iken yerde
Bizi ettindi taç sen serde
Nerdesin âh Mazhar Osmanımız
6
Deniyor Toptaşı’ndaki deliyiz
Sahk-ı iz’an içün havaneliyiz
Kimse bilmez sinirli mi neliyiz
Senin indinde yalnız veliyiz
Nerdesin âh Mazhar Osmanımız
7
Gülşen-i hikmetinde bülbül idik
Sırr-ı ilminde zeyn-i kâkül idik
Koklayub sadra bastığın gül idik
Hâsılı sendeki tekemmül idik
Nerdesin âh Mazhar Osmanımız
8
Şimdi yoksuzluğunla giryânız
Âşıkan-ı zebun-ı hicranız
Tâli’ ve hâle lânet-efşanız
Yine teşrifine duahanız
Nerdesin âh Mazhar Osmanımız
Tevfik Kolaylı (1879-1853), taşlamarıyla tanınan neyzen ve şairdir. Çeşitli taksimler ve saz semailerinin bestecisi olan Neyzen, baskı, zulüm, yolsuzluk ve yozlaşmışlığa karşı şiirler yazmıştır. Hayatının büyük bir bölümünü İstanbul’un çeşitli hanlarında, sokaklarda geçirmiştir. Çocukluğundan itibaren epilepsi nöbetleri geçiren ve ömrü boyunca aşırı içki tüketen Neyzen, dönemin akıl hastaneleri olan Toptaşı Bimarhanesi ve Bakırköy Akıl Hastanesi’nde defalarca yatmıştır. Hayatının son dönemlerinde Mazhar Osman’ın yardımıyla Bakırköy Akıl Hastanesi’nde kendisine ayrılan 21 numaralı koğuşta kalan Neyzen’in Hiç ve Azab-ı Mukaaddes isimli iki şiir kitabı yayımlanmıştır.
Alkolisma (Bakırköyünden bir ses) [2]
Dar gelir sığmaz semaya ruhu ateş zadımız
Şüphesiz arzu değildir hissi istibdadımız
Fikri hikmetten münezzeh cevri esma dadımız
Her seherde besmeleyle yükselir feryadımız
Mazhar Osmandır akılca pirimiz üstadımız
Gayri mer’i bir rebabın nağmesinden ses gelir
Uymayız tanbura, kanunu tabi’at pes gelir
Bimesel mahrem seradır sanmaki her kes gelir
Her seherde besmeleyle yükselir feryadımız
Mazhar Osmandır akılca pirimiz üstadımız
Fıtratan azade ser koymuş kuyudu ka’inat
Birleşir her müntehada bizce kahru iltifat
Şerh olunmaz gerçi sizlerce bu türlü türrühat?
Her seherde besmeleyle yükselir feryadımız
Mazhar Osmandır akılca pirimiz üstadımız
Yok şümulü budün, ezmanın, gına vü servetin
Günde bin metres tutan cinnette huru cennetin
Önceden arz eyleyim varsa bana da minnetin
Her seherde besmeleyle yükselir feryadımız
Mazhar Osmandır akılca pirimiz üstadımız
Gün doğar, ay yükselir, yıldız uçar, dağlar yörür
Sevdiğinden ruzuşep hicran çeker, ağlar yörür
Kahbe sevda bi amandır aşıkı bağlar yörür
Her seherde…
Mazhar Osmandır…
Serveten milki ademde bir mu’azzam bankerim
Boş değildir bardağım, midem, çanağım lengerim
sizlere Mevla kerimse bizce Fahrettin kerim
Her seherde besmeleyle yükselir feryadımız
Mazhar Osmandır akılca pirimiz üstadımız
Ruhıma sundıkca camı sıhhati Şef Rahmi Bey
Kaldı öksüz akıbet meyhanede peymanemey
Meclisi şerh serencam eyledikçe banki Ney
Her seherde besmeleyle yükselir feryadımız
Mazhar Osmandır akılca yırımız üstadımız
[1] Mazhar Osman’ın 1921’de Toptaşı Bimarhanesi başhekimliğinden alınarak yerine Avni Mahmud’un getirilmesi üzerine talebeleri ve arkadaşları seslerini yükselttiler. Bunlardan birisi de Çerçöp Sami idi. [….] İstanbul Seririyatı 3, 8 (1 Kânunuevvel 1337): 128.
[2] İstanbul Seririyatı 17, 10 (Birinciteşrin/Ekim 1935): 46
